Rodzice często zastanawiają się, zwłaszcza porównując dziecko z jego rówieśnikami, czy jego pociecha prawidłowo się rozwija, czy mieści się "w ramach", zgodnie z którymi powinno posiadać w danym czasie konkretne umiejętności. Jedną z takich umiejętności jest mówienie. I mimo, że każde dziecko jest inne i rozwija się we własnym tempie oraz kierunku, warto wiedzieć, do którego momentu można bagatelizować pewne objawy, a kiedy udać się do specjalisty.

Oczywiście rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo: u jednych szybciej, i te dzieci zaczynają mówić wcześniej, u innych zaś wolniej, co przejawia się późniejszym pojawieniu się pierwszych słów i wolniejszym przyswajaniu sobie wymowy niektórych głosek. Stopień rozwoju mowy zależy od różnych czynników; wpływ środowiska, zdolności pedagogiczne rodziców oraz psychofizyczny rozwój dziecka należą do najważniejszych. Należy jednak być świadomym etapów rozwoju mowy i obserwować ich rozwój u dziecka. Opóźnienia w pojawianiu się poszczególnych stadiów rozwoju mowy nie powinny przekraczać 6 miesięcy, Jeśli mamy jakieś wątpliwości – zawsze możemy skonsultować się z logopedą. Rodzice pamiętajcie, że im wcześniej wykryta wada - tym krótsza terapia.

Prawidłowy rozwój mowy dziecka można podzielić na 4 zasadnicze etapy:

1. OKRES MELODII (0 – 1 r.ż.)
Pierwszy krzyk dziecka jest oznaką jego życiowej aktywności, ale również potwierdzeniem funkcjonowania narządów mowy. Początkowo za pomocą krzyku dziecko komunikuje się z otoczeniem, sygnalizuje w ten sposób swoje potrzeby: głód, zmęczenie, ból itp. Okres ten dzieli się na dwa podokresy: głużenia i gaworzenia.
Głużenie pojawia się ok. 3 m-ca życia, dźwięki wydawane są przypadkowo, nie są wyuczone. Jest to objaw prawidłowego funkcjonowania układu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego. Zjawisko głużenia występuje u dzieci głuchych. Okres gaworzenia pojawia się ok. 6 m-ca życia i jest zjawiskiem świadomym. Pojawia się naśladownictwo słyszanych dźwięków. Kojarzenie wielokrotnie powtarzanych dźwięków ze wskazywaniem odpowiedniej osoby lub przedmiotu prowadzi do wypowiadania ze zrozumieniem pierwszych słów: mama, tata, baba, lala. Umiejętność tą zdobywa dziecko około 1 roku życia. W słowniku dziecka możemy już zaobserwować samogłoski a, o, u, e, y, i oraz spółgłoski m., p, b, t, d.
Brak gaworzenia może świadczyć o problemach ze słuchem.

2. OKRES WYRAZU (1 – 2 r.ż.)
Burzliwy rozwój ruchowy dziecka w tym czasie pozwala na intensywne poznawanie otaczającego świata, nazywanie interesujących go przedmiotów i odkrywanie ich cech. Maluch rozumie o wiele więcej słów, wyrażeń i zdań niż jest w stanie samodzielnie wypowiedzieć.
W okresie tym obok istniejących już samogłosek w mowie dziecka doskonali się artykulacja spółgłosek: m., p, b, m., t, d, n, k, ś, ć czasem ź, dź. Pozostałe głoski zastępowane są łatwiejszymi o zbliżonym miejscu artykulacji.
Charakterystyczną cechą wymowy dziecka w tym okresie jest upraszczanie budowy słów przez określanie nazwy wyrazu jego pierwszą lub ostatnią sylabą (np. miś - mi, daj - da, jeszcze - esce, zobacz - ać, kwiaty - katy, pomidor - midol). W tym okresie dziecko wykazuje niepowtarzalną gotowość do naśladowania mowy. Oczywiście naśladuje zarówno mowę poprawną jak i wadliwą. Dlatego bardzo ważne jest, w jaki sposób rodzice zwracają się do dziecka.

3. OKRES ZDANIA (2-3 r.ż)
Jest to czas budowania zdań. Początkowo są to zdania proste, złożone z dwóch lub trzech wyrazów i stopniowo przechodzą w wypowiedzi dłuższe, cztero-pięcio wyrazowe.
Charakterystycznym zjawiskiem w tym czasie jest, poprawianie" mowy dorosłych, którzy chcąc przypodobać się dziecku mówią do niego spieszczoną mową. Świadczy to o różnicowaniu słuchowym prawidłowej i nieprawidłowej wymowy słów znanych dziecku, co jest wyraźnym symptomem rozwoju słuchu fonematycznego. W tym okresie wypowiada już prawidłowo spółgłoski: p, b, m, f, w, k, g, h, t, d, n, l oraz samogłoski ustne a, o, u, e, y, i, a czasem nosowe: ą, ę. Pod koniec tego okresu pojawia się s, z, c, dz, które wcześniej były zastępowane przez ś, ź, ć, dź.

4. OKRES SWOISTEJ MOWY (3-7 r.ż)
W dalszym ciągu wzbogacany jest zasób słownictwa, rozwijana umiejętność budowania zdań złożonych, następuje dalszy rozwój artykulacyjny, dziecko powinno już wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe, chociaż w wymowie może jeszcze zamieniać a-o, e-a, i-y. Powinien również wypowiadać spółgłoski: p, b, m, f, w, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h, t, d, n, l, ł, j. W tym wieku pojawiają się głoski s, z, c, dz. Chociaż dużo głosek umie już dziecko wypowiedzieć poprawnie w izolacji, w mowie potocznej zastępuje je łatwiejszymi. Najczęściej s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż są zastępowane przez zmiękczone odpowiedniki: ś, ź, ć, dź; r wymawiane jest, jako l bądź j, zamiast f występuje h. Do końca tego okresu dziecko powinno prawidłowo wypowiadać wszystkie głoski i rozwój mowy powinien być zakończony.

Typowe zmiany językowe występujące u 3-latków (mogą utrzymywać się do 5 roku życia):

• opuszczanie sylaby początkowej bądź końcowej (zupa pomidorowa = zupa midolowa),
• przestawianie głosek (elementarz = emelementasz; ławka = wałka)
• tworzenie nowych wyrazów na podstawie dwóch (zadzwonić+telefonować = zatelefonić)
• tworzenie nowych wyrazów na podstawie ich funkcji (nabiorę na widelec = zawidelcuję, fontanna = tryskawica)

Dziecko 4-letnie powinno już wymawiać w mowie potocznej s, z, c, dz. Często między 4 a 5 rokiem życia pojawia się głoska r, a jej opanowanie jest dla dziecka takim sukcesem, że nadużywa jej zamieniając l w r np. lalka = rarka, korale = korare. Jest to typowy objaw hiperpoprawności, z którego dziecko samoczynnie wyrasta. Głoski sz, ź, cz, dż są zastępowane przez s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź jest to seplenienie fizjologiczne.
Mowa dziecka 5-letniego jest już właściwie zrozumiała. Pojawiają się głoski sz, ż, cz, dż, chociaż w mowie potocznej mogą być jeszcze zamieniane na s, z, c, dz. Głoska r powinna być już wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie. Jest to właściwy moment, aby wspomóc rozwój mowy przez ćwiczenia artykulacyjne.
Dziecko 6-letnie powinno mieć już utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia. Jeśli rozwój mowy jest opóźniony należy niezwłocznie skontaktowasię z logopedą.